REGGIO EMILIA
Północnowłoska Provinzhauptstadt w regionie administracyjnym Emilia-Romania. Historycznie miasto sytuuje się w samym sercu Emilii. Geograficznie zaś siedzi u południowego randu Niziny Padańskiej, nieopodal jej obrzeżenia z Appennino Reggiano, fragmentem Appennino Tosco-Emiliano w Appennino Settentrionale. Inicjalne odgałęzienia Apeninów wyrastają już gdzieś 10 km na południe od granic miasta (sąsiednie gminy Quattro Castella, Albinea, Scandiano, Casalgrande). Miasto trawersowane jest w układzie południkowym przez torrente Crostolo (prawostronny dopływ Padu długości 55 km). Przy powierzchni 231,56 km² populuje je 171 tysięcy osób. Jego pełna nazwa to Reggio nell'Emilia. Czyli dosłownie Reggio w Emilii. Mieszkańców Reggio nell'Emilia vel Reggio Emilia określa się mianem reggiani, podczas gdy ci z Reggio di Calabria vel Reggio Calabria na Mezzogiorno u samiutkiej nasady Włoskiego Buta to reggini. Regione Emilia-Romagna skomponowana została z fuzji dwóch regionów historycznych; biorąca lwią część Emilia to prowincje Piacenza, Parma, Reggio Emilia, Modena, Ferrara oraz większa partia Città Metropolitana di Bologna; zaś Romagna to prowincje Forlì-Cesena, Ravenna, Rimini plus gminy Città Metropolitana di Bologna na wschód od torrente Sillaro. Przez setki lat miasto wraz z przyległościami schodzącymi od Apeninów do Padu tworzyło księstwo swego imienia (Ducato di Reggio). Składało się ono na większą takową strukturę (Ducato di Modena e Reggio). Rządzone zaś było przez Dom Este (La Casa d'Este). Dla swych tytularnych władców nigdy wszak nie pełniło Reggio roli ośrodka rezydencjonalnego. Stąd też brak tutaj onego dyskretnego acz wyczuwalnego uroku niegdysiejszej stołeczności, co można spotkać w innych miastach włoskiej Północy, między innymi w Parmie. Reggio zdaje się zatem tkwić nieco w cieniu swych historycznie wielkich sąsiadów (mimo na przykład posiadania przytulnej starówki). W ogólności sprawia wrażenie miasta od nich bardziej praktycznego i pracowitego, zaprzątniętego raczej kwestiami bytowymi, o fizjonomii po padańsku intensywnie rolniczo-spożywczej (Parmigiano Reggiano). Momentami zaś może nawet miasta z chłopska trochę jakby ociężałego. Ale i Reggio do dziejów Italii wniosło wkład cenny i piękny (Città del Tricolore).

Antyczna nazwa miasta Regium Lepidi pochodzi od Marka Emiliusza Lepidusa, polityka rzymskiego okresu Republiki (Consolato 187 & 175). Był on także budowniczym kładzionej w latach 189–187 przed Chrystusem rzymskiej Via Aemilia (Via Emilia). W prostej linii droga ta spięła Piacenzę (Placentia) nad Padem i Rimini (Ariminum) nad Adriatykiem. Wzdłuż korytarza komunikacyjnego ukształtowała się z czasem rozciągnięta równoleżnikowo historyczna kraina Emilia (obecnie wraz z historyczną Romanią formująca nadmienioną jednostkę administracyjną Emilia-Romania). Jednakże analiza języków celtyckich nie wyklucza przedrzymskich korzeni miasta. Osada być może została więc założona nie jako rzymski posterunek na Via Aemilia, lecz wcześniej, mianowicie przez przybyłą z Europy Środkowej i osiadłą w Galii Przedalpejskiej odnogę celtyckiego plemienia Bojów (Italische Boier). W dobie inwazji barbarzyńskich i po upadku Impero Romano d'Occidente miasto, niemal kompletnie wyludnione, politycznie dzieliło rzecz jasna losy tej części Włoch. Wraz z podbojem Italii przez germańskich Longobardów pod wodzą Alboina stało się w 569 roku stolicą jednego z księstw mnogo przez Długobrodych zakładanych na ziemiach włoskich i wchodzących w skład ich królestwa (Ducato Longobardo di Reggio). Karol Wielki powierzył władzę nad miastem biskupowi i ustalił granice diecezji (781). Ciężkich spustoszeń dokonały hordy Madziarów, którzy w poszukiwaniu łupów zapuścili się w latach 899–900 na Padanię (śmierć poniósł wtedy miejscowy biskup Azzo II). Równolegle do biskupiej władzy miejskiej poczęła na przyległych areałach wiejskich rosnąć pozycja lokalnych hrabiów, proweniencji longobardzkiej, siedzących na wzniesionym około 940 roku pobliskim Castello di Canossa. W 1002 roku Contado di Reggio wespół z ruralnymi terytoriami Parmy, Brescii i Modeny, Mantui i Ferrary uformowało marchię Tedalda z Canossy, która później stała się dziedzictwem wpływowej toskańskiej Matyldy (1076). U szczytu konfliktu pomiędzy Kościołem a Cesarstwem odnośnie inwestytury, tj. mianowania biskupów, w rzeczywistości będącym sporem o przywództwo nad światem chrześcijańskim, okolice miasta były świadkiem kapitulacji mocy świeckich przed tymi duchownymi (nawet jeśli tylko chwilowej). Jak wiadomo przyjęło to postać dość spektakularną. Tak oto zimą 1077 roku Henryk IV Salicki inaczej Enrico IV di Franconia, od 1056 roku król rzymsko-niemiecki, specjalnie podebrawszy wędrówkę do Italii stał przez trzy dni i przez trzy noce, od 25 do 28 stycznia, uniżony i ukorzony, bosy za to w worze pokutnym, pod murami zamku w Kanossie, gdzie jako gość Matyldy przebywał Grzegorz VII, papież 1073–1085, zmierzający z kolei w przeciwnym kierunku, do Augsburga w Szwabii. Król upraszał Ojca Świętego o zdjęcie nałożonej przezeń nań kościelnej klątwy. Epizod ów znajduje przenośne użycie w sytuacjach przymusu i upokorzenia. Wyrażenie Pójść do Kanossy często spotykane jest unter anderem w języku włoskim i niemieckim (Andare a Canossa, Gang nach Canossa). Ukorzenie się Henryka stanowiło kulminację kryzysu władzy cesarskiej we Włoszech z korzyścią dla wolności municypalnych. Pierwszy raport o tutejszej wolnej komunie miejskiej sięga 1136 roku. Niebawem Reggio nawiązało kontakty z antycesarską Ligą Lombardzką (1168). Zbrojny kontyngent reggiański brał udział w obronie Alessandrii zaatakowanej przez Fryderyka Barbarossę (1174–1175). Reggio nie partycypowało natomiast w słynnej bitwie pod Legnano 29 maja 1176 roku. Zaangażowane było bowiem wtedy razem z wojskami Bolonii oraz siedmiu innych miast w obronę zamku San Cassiano pod Imolą obleganego przez proimperatorskie trupy będącego na służbie u Rudobrodego arcybiskupa niemieckiej Moguncji (Cristiano di Magonza). Wzorem innych ośrodków północnych Włoch stulecia dwunaste i trzynaste zasadniczo stały po znakiem długotrwałych zaciętych konfliktów tak wewnętrznych jak z sąsiednimi komunami. Prawie nieustanne wojny o rozwinięcie swego panowania na ościenne tereny, w tym przypadku na te nizinne, w pierwszym rzędzie toczone z Modeną a następnie z Mantuą, Parmą i Cremoną; dalej domowe walki miejscowych możnych rodów, wpisane w szerszą konfrontację gibelinów i gwelfów; nadto różne przedsięwzięcia gospodarcze z koncesjonowaną przez cesarza mennicą miejską; wreszcie typowe dla zachodnioeuropejskiego średniowiecza ekscytujące wybuchy żarliwej chrześcijańskiej religijności – kreślą także w Reggio polityczny i społeczno-kulturowy pejzaż Pełnego Średniowiecza (Pieno Medioevo). Natomiast sama polityczna penetracja Apeninu Reggiańskiego, zainaugurowana drugą połową XII wieku i wygasła już po plus minus stu latach, była skutecznie stopowana górzystością onych połaci jako też oporem zasiedziałych tam potężnych feudałów. Próbując zaprowadzić pokój w mieście, targanym rywalizacją rodzin Sessi, Fogliani i Canossa, zdecydowano władzę nad nim powierzyć na trzy lata czynnikowi zewnętrznemu w osobie markiza Ferrary (Obizzo II d'Este). Posunięciem tym Reggio wpadło w orbitę wpływów ferraryjskiego rodu Este (la prima dominazione estense). Umożliwiło ono także późniejszą transformację miejskiej komuny w miejską signorię. Obizzo przyjął rządy na rok, faktycznie jednak kontynuował je również po wygaśnięciu mandatu. Następnie zaś przeszły one na jego syna (Azzo VIII d'Este). Aż wreszcie reggiani, wspomagani przez Gilberto da Correggio, seniora Parmy, wypędzili Estensów z miasta i przywrócili mu swobody komunalne (1306). Przez pewien krótki czas Reggio funkcjonowało wtedy jako republika kierowana przez gmin. W 1310 roku Henryk VII Luksemburski narzucił miastu wikariusza cesarskiego, wnet również wygnanego, zaś kilkanaście lat później, w 1326 roku, Reggio zajął Bertrand du Pouget inaczej Bertrando del Poggetto, w jednej osobie francuski kondotier i francuski kardynał, dokonując tego w imieniu awiniońskiego papieża Jana XXII. Na przestrzeni czternastego stulecia miasto co rusz zmieniało suwerenów należąc między innymi do rodzin Gonzaga i Visconti (a także do kondotiera Ottobuono de' Terzi). Początkiem XV wieku ponownie trafiło w gestię rodu Estensi, w osobie Mikołaja III d'Este (la seconda dominazione estense). Schedę po Niccolò III d'Este wziął 1442 jego naturalny lecz nieprawny syn Lionello (Leonello d'Este). Sukcesorem z kolei tegoż był od października 1450 roku, tako samo nieślubny syn Mikołaja a brat Lionella, czyli Borso d'Este. Po półtora roku, 18 maja 1452 roku, otrzymał Borso, ostatni senior Modeny, od imperatora Fryderyka III Habsburga feudi di Reggio e Modena, a wraz z tym prawo do tytułowania siebie księciem (Duca di Modena e Reggio). Zarazem niespełna dwadzieścia lat potem, 14 kwietnia 1471 roku, w odniesieniu do Ferrary, wasalnej wobec Santa Sede, papież Paweł II nominował Borsa, per analogiam ostatniego seniora vel markiza Ferrary, na pierwszego księcia Ferrary (Duca di Ferrara). Tym oto trybem ukształtowało się zunifikowane dwuczłonowo-trójczłonowe Ducato di Ferrara, Modena e Reggio. Z Ferrarą związane było odtąd Reggio przez ponad 120 lat (przejściowo 1513–1523 znajdując się pod bezpośrednią zwierzchnością papieży). Upadek Ferrary ze śmiercią w 1597 roku bez legalnych spadkobierców Alfonsa II d'Este, piątego wspólnego diuka Ferrary, Modeny i Reggio a ostatniego diuka samej Ferrary, de novo te obszary rozdzielił. La Casa d'Este, tracąc Ducato di Ferrara poprzez inkorporację księstwa do Państwa Kościelnego, zachowała Ducato di Modena e Reggio. Stanowiąc bowiem lenna w odróżnieniu od Ferrary nie papieskie lecz cesarskie mógł, jako iż imperator uznał tutaj legalność dziedziczenia, Modenę i Reggio objąć Cesare d'Este, syn Alfonsa d'Este (Marchese di Montecchio) i kuzyn rzeczonego Alfonsa II d'Este (Duca di Ferrara, Modena e Reggio). Z krótkimi pauzami na Guerra di successione spagnola oraz na Guerra di successione polacca, kiedy miasto okupowane było 1702 przez Francuzów i Hiszpanów a 1733–1734 przez Austriaków, utrzymali się tutaj Estensi po Wielką Rewolucję Francuską. Ercole III d'Este, ostatni w bezpośredniej linii Este, rządzący od 1780 roku, prowadził zgodnie z duchem czasów w których żył politykę dispotismo o assolutismo illuminato polegającą między innymi na ograniczaniu aspiracji kleru. Francuska inwazja napoleońska zmusiła Herkulesa do opuszczenia suoi domini i schronienia się w Wenecji (7 V 1796). Wejście do Włoch 10 kwietnia 1796 roku zrewolucjonizowanych Francuzów, z nadziejami witanych przez kręgi mieszczańskie, otworzyło nową kartę w dziejach miasta. Nocą z 20 na 21 sierpnia 1796 roku usunięto z Reggio sześćsetosobowy garnizon książęcy, a 26 sierpnia Francuzi jako symbol Rewolucji posadzili w mieście Drzewo Wolności (Poteau de la liberté). Tegoż też dnia władzą nad Reggio oraz nad Ducato di Reggio ogłosił się Senat proklamując powstanie Republiki (Repubblica Reggiana). Dnia 4 października 1796 roku ochotnicza milicja republikańska (Guardia Civica Reggiana) wspierana przez żołnierzy francuskich zaatakowała i zwycięsko stoczyła potyczkę z Austriakami skrywającymi się za murami Castello di Montechiarugolo (Ducato di Parma e Piacenza ale na styku z państwem reggiańskim). Epizod ten, lokalnie pamiętany i celebrowany, przeszedł do historii jako (cosiddetta) Battaglia di Montechiarugolo. Choć militarnie poza znaczeniem postrzegany bywa niekiedy za preludium włoskiego Risorgimento. La Repubblica Reggiana trwała kilka tygodni. Instalowanie bowiem takich tworów w każdej zajętej prowincji, a nawet w każdym mieście, za czym optowali jakobini, dalekie było od zapatrywań Napoleona. To zaś ze względów tak stricte organizacyjnych jak też znamiennej dla tej epoki fascynacji starożytnością i eo ipso postrzeganiem przez generała Italii nie jako zbioru państw i państewek lecz jako całości. Poza tym Bonaparte będący Korsykaninem rozumiał Włochów lepiej niż jego współpracownicy. Stąd też wedle intencji Napoleona odbył się 16 października 1796 roku w Modenie kongres przedstawicieli prowincji Modena i Reggio oraz dwóch również obsadzonych przez Francuzów legacji papieskich, a to Ferrary i Bolonii. Debatowali oni nad możliwością powołania związku republik Przedpadanii (Confederazione Cispadana). Był to rzec chyba tak można pierwszy krok na długiej drodze ku jedności włoskiej (albo przynajmniej północnowłoskiej). Dalsze w tym zakresie ruchy poczyniono na drugim takim kongresie. Zwołano go tym razem właśnie do Reggio. Miasto chlubiło się ogłoszeniem swej niepodległości jeszcze przed wkroczeniem doń Francuzów tudzież wspomnianym wyżej zwycięskim starciem z Rakuszanami. Reggiański kongres odbywał się od 27 grudnia 1796 do 9 stycznia 1797 roku. Wzięło w nim udział 110 delegatów, reprezentujących Bolonię, Ferrarę, Modenę i Reggio, przeważnie mieszczan, choć też paru księży i szlachty, po raz pierwszy wywodzących się z wolnych wyborów (pierwsze tego typu zgromadzanie w epoce Risorgimento). Z wymienionych czterech ziem na południe od Padu proklamowano wtedy (30 XII 1796) powstanie republiki, jednej i niepodzielnej, ze stolicą w Bolonii i pod nazwą Republika Cispadańska (Repubblica Cispadana). Zarazem wystosowano zaproszenie do innych prowincji włoskich aby te przystępowały do Republiki (Cispadana, nb. postrzegana czasami jako druga repubblica sorella po holenderskiej Batawii powołana w Europie przez rewolucyjną Francję, połączyła się 8 lipca 1797 roku z lombardzką Transpadaną po północnej stronie Padu, założoną w miejsce Ducato di Milano odebranego Austrii, co dało Cisalpinę ze stolicą w Mediolanie). Z kolei na czternastej sesji kongresu 7 stycznia 1797 roku wybrano Tricolore Italiano na flagę nowo narodzonej republiki (o godzinie jedenastej przy stu obecnych). W odnośnym protokole czytamy: Dal verbale della Sessione XIV del Congresso Cispadano: Reggio Emilia, 7 gennaio 1797, ore 11. Sala Patriottica. Gli intervenuti sono 100, deputati delle popolazioni di Bologna, Ferrara, Modena e Reggio Emilia. Giuseppe Compagnoni di Lugo fa mozione che si renda Universale lo Stendardo o Bandiera Cispadana di tre colori, Verde, Bianco e Rosso e che questi tre colori si usino anche nella Coccarda Cispadana, la quale debba portarsi da tutti (Verbale della riunione del 7 gennaio 1797 del congresso della Repubblica Cispadana). Jak w podobnych przypadkach, np. Holandii czy Belgii, inspirowano się tutaj oczywiście emblematem rewolucyjnej Francji (błękit zastępując zielenią mogącą symbolizować łąki i pola padańskiej równi). W przyszłości bandiera cispadana awansowała na narodową flagę Italii. Same atoli jej barwy pojawiły się per la prima volta jako coccarda italiana tricolore już 21 sierpnia 1789 roku w portowej Genui antycypując o siedem lat wojskowy sztandar zielono-biało-czerwony zatwierdzony w październiku 1796 roku przez formację militarną Zapadanii (Legione Lombarda). W tym czasie Reggio było między 1797 a 1815 rokiem stolicą departamentu (Dipartimento del Crostolo). Wchodził on w zestaw następujących po sobie a po części już wyliczonych włoskich republik (wpierw jakobińskich) siostrzanych lub po prostu klienckich bo de fait francuskich protektoratów i finalnie napoleońskiego królestwa włoskiego (Repubblica Cispadana 1796–1797, Repubblica Cisalpina 1797–1802, Repubblica Italiana 1802–1805, Regno d'Italia 1805–1814). Przez całe swe dzieje miasto nosiło udokumentowaną od średniowiecza nazwę Reggio di Lombardia. Tak było do końca istnienia restaurowanego po zawieruchach napoleońskich Ducato di Modena e Reggio (1859). Aktualną wersję wprowadzono po aneksji terytoriów esteńskich przez Regno di Sardegna. W bliższych nam czasach Reggio Emilia stało się jednym z głównych ośrodków włoskiego Czerwonego Zagłębia.

Reggio to także miejsce powstania przyszłego polskiego hymnu narodowego. Wojska Dąbrowskiego wkroczyły do miasta na przełomie czerwca i lipca 1797 roku celem chronienia go przed atakami kontrrewolucyjnie nastawionych chłopów sympatyzujących z Austrią i Papiestwem. "W lipcu 1797 r. Legiony Polskie przeszły na żołd nowo utworzonej Republiki Cyzalpińskiej. W czasie obchodów przyłączenia Reggio do nowej rzeczypospolitej brali udział i Polacy, tam też władze miejskie dowiedziały się, że legioniści mają opuścić miasto 21 lipca. W przeddzień postanowiono urządzić uroczyste pożegnanie gen. Dąbrowskiego. Miasto przybrało wygląd świąteczny. General zasadził "drzewko wolności". Po uroczystej defiladzie podejmowano oficerów polskich w Caffè dei Luterani, podczas gdy żołnierze polscy, po obfitym poczęstunku, tańczyli z czarnowłosymi reggiankami karmaniolę. I wtedy Wybicki dla wyrażenia patriotycznych nastrojów legionistów i dla uczczenia wodza legionistów, Dąbrowskiego, odśpiewał przy akompaniamencie orkiestry legionowej specjalne ułożoną (w pałacu biskupim przypuszczalnie między 16 a 19 lipca) pieśń Jeszcze Polska nie umarła…, a refren podjęli obecni a sali Polacy" (Aleksander Kociszewski, Pieśnią i szablą).

Jarosław Swajdo

Leggi anche su krajoznawcy.info.pl

TU JESTEM     CYTATY     KSIĄŻKI     CZYTELNIA     GALERIE     VARIA     LINKI     KONTAKT     HOME     projekt i wykonawstwo strony js