KORSYKA
Wyspa na Morzu Śródziemnym. Politycznie o statusie specjalnym przynależna Francji. Zaś historycznie, kulturowo i językowo włoska. Usytuowana w basenie zachodnim Mediterraneo opływana jest od północy przez Morze Liguryjskie, na południu i wschodzie przez Morze Tyrreńskie, zaś z przeciwnego kierunku przez okcydentalne partie właściwej Mer Méditerranée. Zaledwie 11–12 km na północ od Sardynii, separowana od niej Cieśniną Świętego Bonifacego, nadto 27 km na zachód od włoskiej Isola di Capraia w Archipelagu Toskańskim, tudzież 82–83 km od kontynentalnych Włoch, odpowiednio od Piombino i Livorno w Toskanii, zaś znacznie więcej, bo 171 km na południo-wschód od kontynentalnej Francji, tj. od francuskiej Côte d'Azur (Menton). Przy 8 722 km² obszarowo czwarta śródziemnomorska wyspa po Sycylii (25 426 km²), Sardynii (24 100 km²) i Cyprze (9 251 km²). Rozciągnięta południkowo mierzy w tym układzie maksymalnie 184 km przy dystansie pomiędzy ekstremum wschodnim a zachodnim wynoszącym 83 km. Wyspa ma w 86% charakter górzysty z wyższymi górami od zachodu; na przybrzeżne niziny przypada tylko pozostałe 14%. Punkt kulminacyjny to Monte Cinto (2 706 m). Do dwóch tysięcy metrów wyrasta masa innych szczytów. Średnia elewacja 568 m (Sycylia 441 m, Sardynia 344 m). Jakąś połowę wyspiarskiego areału porasta makia. Po 2017 rok administracyjnie Korsyka podzielona była na dwa departamenty, tj. Haute-Corse (2B) i Corse-du-Sud (2A). Mieszkańców liczy 327 tys. Największe miasta to Ajaccio (68 tys.) i Bastia (44 tys.). Ajaccio jest stolicą całości (Collectivité Territoriale Unique 2018). Nazwa wyspy jest prawdopodobnie oryginału fenickiego znacząc obszar zasnuty lasami. Sporadycznie jej etymologię wiąże się ze starogreckim słowem oddającym coś pięknego czy najpiękniejszego (καλλίστη). W prehistorii rozwinęła się na południu wyspy wielofazowa kultura megalityczna (Filitosa). Końcem siódmego wieku dotarli na Korsykę feniccy Kartagińczycy, zaś w kolejnym stuleciu Grecy z anatolijskiej Fokai, przez których wyspa nazywana była Cyrnos. Gdzieś blisko 565 roku ufundowali oni mniej więcej pośrodku wschodniego wybrzeża osadę imieniem Alalia (Aléria). Niebawem czołowe ówczesne morskie potęgi, Kartagińczycy i Etruskowie, wspólnie pokonali tam Greków w bitwie morskiej ok. 540–535 roku (Bataille d'Alalia). Alalia przeszła w gestię Etrusków, ażeby po krótkim odzyskaniu supremacji przez Kartaginę, ulec 259 w toku Primum Bellum Punicum 264–241 zdobyciu przez Rzym. Ze swą bardziej południową siostrą tworzyła Korsyka od 237 roku wspólną dwuwyspową prowincję rzymską ze stolicą w Caralis czyli Cagliari (Corsica et Sardinia). Jeszcze podczas istnienia Imperium Romanum Occidentale rozpoczęły się w V wieku walki o wyspę pomiędzy Wandalami a Gotami. W dobie bizantyńskiej dominacji nad Italią stanowiła Korsyka składnik Esarcato d'Africa (Esarcato di Cartagine). Kolejne stulecia stały pod znakiem wymiany rządzących adekwatnej do tej na Półwyspie. Korsyka znajdowała się więc w sferze wpływów Marca di Tuscia jako też morskich republik Pizy i Genui. Były one jednak na ogół ograniczone do wybrzeży. Napady saraceńskich piratów spowodowały podobnie jak na innych śródziemnomorskich izolach, np. Sardynii czy Malcie, wycofanie się ludności w górzysty wyspiarski interior, co ułatwiło wygenerowanie się tam stosunków społeczno-gospodarczych bardziej feudalnych od tych na włoskim Kontynencie. Wedle tutejszych legend do walk z Saracenami ma nawiązywać Czarna Głowa będąca symbolem Korsyki (Bandiera Testa Mora). Finalnie od 14. stulecia należała Korsyka do Genui (Repubblica di Genova). W XVIII wieku, kiedy potęga Dumnej i Wspaniałej była już odległym wspomnieniem, miały miejsce zainaugurowane 1729 wieloletnie bunty przeciwko Genueńczykom. Kilka lat później na czele korsykańskiej rebelii stanął urodzony w Kolonii niemiecki awanturnik polityczny Theodor von Neuhoff (1694–1756). Pod imieniem Teodora I samodzielnie przez wyspiarzy obrany w piątek 13 kwietnia 1736 roku na króla Korsyki trafił on do jej dziejów jako pierwszy i jedyny takowy (Royaume de Corse 1736–1740). W 1755 roku wyspa ogłosiła niepodległość (République Corse 1755–1769). Pod przewodnictwem Pascala Paoli, narodowego bohatera Korsyki tytułowanego Ojcem Ojczyzny, Babbu di a Patria, tego samego roku opracowano demokratyczną konstytucję, uważaną niekiedy za pierwszą w świecie ustawę zasadniczą oświeceniowego ducha (przed amerykańską 1787, polską 1791 i francuską 1791), tudzież oparty na niej relatywnie postępowy cały system polityczny. La Superba, nie mogąc sobie dać rady z Korsykanami, zdecydowała się traktatem z 15 maja 1768 roku odsprzedać wyspę Francji. Rok później armia francuska zadała klęskę wyspiarzom w bitwie stoczonej 8 i 9 maja 1769 (Bataille de Ponte-Novo). Odtąd Korsyka nieprzerwanie stanowi Bestandteil państwa francuskiego (z wyjątkiem krótkiego periodu w dobie rewolucji francuskiej, kiedy z pomocą brytyjską odtworzono 1794–1796 Royaume de Corse potocznie Royaume Anglo-Corse lub Anglo-Corsican Kingdom). Różne typowe w drugiej połowie XIX wieku dla nowoczesnych państw posunięcia na niwie społecznej i gospodarczej, przykładowo wprowadzenie obowiązku szkolnego albo budowa szlaków kolejowych, przy aplikowaniu rozmaitych środków charakterystycznych dla nowoczesnej administracji, umocniły francuską prezencję na wyspie. Jednocześnie zaś wielu Korsykan zaczęło opuszczać swą ubogą wyspiarską ojczyznę w poszukiwaniu lepszego życia. Głównie na francuskim Kontynencie. Emigracyjna fala sięgnęła zenitu koło roku 1900. I tak w Marsylii, jednym z newralgicznych punktów korsykańskiej imigracji, zajmowali Korsykanie całą dzielnicę obok Vieux-Port (Le Panier). Na samej natomiast wyspie ukształtowały się od okresu międzywojennego przestępcze struktury mafijne z poważnymi wpływami na politykę lokalną (potem też na jej wyższe szczeble). Z drugiej zaś strony Korsykanie czerpali liczne profity z przynależności do francuskiego imperium kolonialnego. Szczególnie chętnie oddawali mu swe usługi jako żołnierze oraz urzędnicy kolonialni (choć czynni także w handlu i interesach). Wielu osiadło we francuskiej Algierii. La Corsica, generalnie, zwł. w swych warstwach ludowych, mówiąca ewidentnie po włosku, na dodatek jednym z grupy dialektów toskańskich, tzn. tych, z których jak wiadomo wyłonił się nowoczesny język włoski, stanowiła, obok innych obszarów mniej lub bardziej włoskich a różnymi sposobami przejętych przez Francję, rzecz jasna obiekt stałych politycznych zainteresowań Italii, dążącej, co naturalne, do pozbierania wszystkich ziem kulturowo włoskich, zaś w odniesieniu do samej Korsyki także jako schedy po Republice Genui (zatem podobnie do np. Istrii czy Dalmacji po drugiej stronie Półwyspu jako spuścizny po Republice Weneckiej). Można więc chyba przypomnieć tutaj słynną antyfrancuską, na poły oficjalną bo w obecności Duce oraz ambasadora Francji, spontaniczną aklamację faszystowskich deputowanych włoskich 30 listopada 1938 roku. Czyli Tunisi, Corsica, Nizza, Savoia. PS. Głośno wyskandowane wtedy przez Włochów powyższe terytoria francuskie nie stanowiły wonczas jedynych celów włoskiej w tym rejonie ekspansji. W ramach swego Marszu ku Oceanowi planowali bowiem Włosi, wedle założeń Mussoliniego przedstawionych na zebraniu Gran Consiglio del Fascismo 4 lutego 1939 roku, przejąć także śródziemnomorskie posiadłości Regno Unito, id est, oczywiście nie licząc włoskiej kulturowo Malty, zawsze przedmiotu włoskich zainteresowań, brytyjski Gibraltar, Cypr i Kanał Sueski, przekształcając ten akwen w Mare Nostro Mediterraneo, a zarazem za jednym pociągnięciem uzyskując dostęp do dwóch oceanów, od zachodu Atlantyku a od wschodu Indyjskiego. Przeciwna włoskim dążeniom co do wyspy część korsykańskich intelektualistów wykoncypowała sobie 1930–1940 teorię korsykańskiego dialektu nie jako wariantu włoszczyzny lecz jako osobnego języka. Zaś na tej podstawie przyjęcia przez wyspiarzy autoidentyfikacji nie jak dotąd zwykle włoskiej lecz korsykańskiej. W dalszej zatem kolejności francuskiej, bo trendy takie wtedy na ogół szły też w parze z lojalnością polityczną, czyli w tym przypadku wobec Francji. Podczas Seconde Guerre Mondiale Korsyka, w odzewie na Operation Torch, tj. alianckie lądowanie 8 listopada 1942 roku w Afryce Północnej, wraz z resztą tzw. Strefy Wolnej lub État Français, czyli zarządzanym z Vichy południem Francji, uległa 11 listopada 1942 obsadzeniu przez Wehrmacht. Od wiosny 1943 roku działał na wyspie silny ruch oporu pod patronatem Wolnych Francuzów (FFL). La Corse oswobodzona została między 8 września a 4 października 1943 roku przez lokalnych partyzantów oraz żołnierzy Francuskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (CFLN). Pamięć o wkładzie Korsyki we francuską Résistance jest na wyspie bardzo żywa do dziś. Może nawet bardziej niż gdziekolwiek indziej we Francji. Po wojnie silnie ekspandował separatyzm korsykański. W jakimś stopniu wpisuje się on w będący udziałem całej Francji niezwykle złożony konglomerat zagadnień politycznych i ekonomicznych, socjalnych i kulturowych, drążących to wielkie państwo i ten wielki naród. Bardzo mocno i bezpośrednio dotykają Korsyki też sprawy w owym zakresie splecione z Algierią po 1962 roku (Pieds-Noirs). Korsykański separatyzm przenika się z tutejszym mafijnym bandytyzmem jako też innymi formami przestępczości, na wyspie wyjątkowo rozplenionej, zwł. w jej partii merydionalnej. Mimo iż łagodzony intensywnym w ostatnich dekadach rozwojem turystyki daje o sobie co jakiś czas na nowo znać krwawymi aktami terroru, swą brutalnością i gwałtownością niejednokrotnie wprawiającymi świat w istne osłupienie. Bo Korsyka to jak na zachodnią Europę miejsce specyficzne. Podobnie jak w przypadku dwóch pozostałych wielkich śródziemnomorskich wysp historycznie włoskich, Sardynii i Sycylii, jest ludność Korsyki delikatnie mówiąc oczywiście daleka od idyllicznej. Tutaj wszakże miejscami przetrwały w najgłębszych podkładach struktury społeczne i właściwe im prawidła próżne dziś już do odnalezienia chyba nawet na najdalszym włoskim Mezzogiorno.
Jarosław Swajdo
krajoznawcy.info.pl