CREMONA
Miasto Północnych Włoch, w regionie administracyjnym Lombardia, stolica prowincji swego imienia. Powierzchnia 70,49 km². Populacja 72 tys. Area metropolitana 153 tys. w 42 gminach (z których dwie w Provincia di Piacenza). Ex aequo z odrobinkę jedynie bardziej zaludnioną Pawią największa gmina Dolnej Lombardi a jedenasta pod tym aspektem w całym regionie. Cremona usytuowana jest na południu Lombardii, circa 85 km na południo-wschód od Mediolanu, w sercu Niziny Padańskiej, tuż nieopodal lewych (północnych) brzegów Padu, wyznaczającego tutaj granicę Lombardii z Emilią-Romanią. Blisko na zachód od miasta między Castelnuovo Bocca d'Adda (LO) a Spinadesco (CR) uchodzi do Padu z lewej flanki rzeka Adda, przy 313 km najdłuższy jego trybutariusz oraz czwarty w tej kategorii ciek całych Włoch po Padzie, Adydze i Tybrze. W wiekach średnich (XII–XV) miasto jawiło się jako prężny ośrodek wytwórczo-handlowy kojarzony głównie z fabrykacji barchanu. Światowy rozgłos zawdzięcza jednak Cremona swemu wkładowi w dzieje muzyki, zwłaszcza tzw. kremońskiej szkole lutniczej, czyli działającym tu od szesnastego stulecia słynnym rodzinom włoskich lutników (Amati, Guarneri, Stradivari). Atoli Cremona ma także, co zwykle bywa mniej znane od jej spuścizny muzycznej, kilka niewątpliwych klejnotów architektury, znakomicie dokumentujących czasy od średniowiecza po renesans, wznoszących się zaś wokół centralnej Piazza del Comune. Symbol rozpoznawczy miasta to królująca mu z wysokości 111 metrów kampanila (Torrazzo di Cremona). Eleganckim portykiem dzwonnica spojona jest z przyległym budynkiem kościoła katedralnego, dumnie wyrastającym ponad morzem starych domów mieszkalnych, o bogato dekorowanej fasadzie głównej od zachodu, bielejącej jasnym marmurem z rozetą pośrodku, tudzież minaretopodobnymi wieżyczkami ozdobnymi od tyłu (Duomo di Cremona). Architektonicznego tryptyku sakralnego przy Piazza del Comune dopełnia stojące tuż obok katedry oktagonalnego zarysu baptysterium (Battistero di Cremona). Przy wszystkich swych świetnych tradycjach kulturalnych, częściowo podtrzymywanych po dziś dzień, miasto, bardzo lombardzkie i bardzo padańskie, zasadniczo prosperuje obecnie na okolicznym imponująco rozwiniętym rolnictwie oraz oczywiście nierozerwalnie sprzęgniętym z nim nowoczesnym przemyśle spożywczym, do czego, a precyzyjniej do produkcji mleczarskiej, nawiązuje trzecie T współokreślające Cremonę jako La Città delle Tre T (Torrone, Torrazzo, Tettone).
Cremona è calda d’estate, fredda d’inverno. Oggi è una città di ghiaccio, di freddo e di nebbia. Il Torrazzo è la più alta torre d’Europa in muratura, e vuole darmene la prova. La sua punta scompare nella nebbia; guardando in su, poi passando lo sguardo sullo splendido Duomo velato e come in procinto di cancellarsi, si ha un’impressione di montagna. La neve ghiacciata riempie le fauci dei leoni di marmo rosa sostenenti il portale. (…) Penetro nel cortile del palazzo Fodri, che insieme col palazzo Ripamonti-Bellomo è un esemplare purissimo di architettura rinascimentale lombarda. (…) L’inverno della val Padana è magnifico ed orrido come forse in nessun’altra parte del mondo, prende anch’esso un aspetto sacro, e la cultura esalata da queste terre lo avvolge di mitologia (Guido Piovene, Viaggio in Italia).
Nazwa miasta wykazuje być może relację z żyjącym na tych terenach jednym z przedrzymskich ludów celtycko-galijskich (Cenomani). Cremona założona została przez Rzymian jako forpoczta przeciwko Galom w 218 roku starej ery (zatem w tym samym co Piacenza na południo-zachód). Wzmocniona w 190 roku przed Chrystusem sześcioma tysiącami rzymskich kolonów, wnet jako castrum u brzegów Padu jedna z kwitnących tutaj osad, a to również za sprawą położenia przy Via Postumia Genova–Aquileia, przypuszczalnie uzyskała sto lat później prawa rzymskiego municypium. Po drugiej bitwie pod Bedriacum w 69 roku naszej ery, czyli roku zwanym przez historiografię anno dei quattro imperatori, miasto padło ofiarą wojsk przyszłego cesarza Wespazjana (ocalała jeno świątynia Mefitis). Zaordynowana przez Wespazjana bezzwłoczna odbudowa zdaje się nie przywróciła mu wcześniejszego stanu, jako iż na długie fazy znikło ono z kart historii. Zostało ponownie zdewastowane przez Longobardów pod wodzą Agilulfa w 603 roku i ponownie odbudowane w 615 roku. W późniejszych stuleciach pieczę nad Cremoną sprawowali tutejsi biskupi, wyjednując dla niej mnogie przywileje, które wydatnie wzmocniły sukcesywnie rosnącą pozycję miasta. Na lata 90. XI wieku datują się pierwsze wiadomości o lokalnej wolnej komunie miejskiej. Cremona odmówiła wtedy płacenia opresyjnych podatków żądanych przez Henryka IV Salickiego, niemieckiego Świętego Cesarza Rzymskiego, wchodząc w uformowany 1093 antyimperatorski sojusz militarny pod przywództwem Matyldy z Canossy (Lodi, Milano, Cremona, Piacenza). Spór, zakończony przysięgą posłuszeństwa (giuramento di obbedienza) cesarza względem papieża Urbana II, pozwolił Cremonie wejść 1098 w posiadanie obszaru wokół miasta Crema, jakieś 40 km na północny zachód, określanego mianem Isola Fulcheria. Aktem tym Cremona ukonstytuowała się jako libero comune. Zarazem zaś stała się jednym z zamożniejszych miast na północy Włoch. Odtąd walczyła z sąsiednimi komunami o zachowanie bądź rozszerzenie przynależnego sobie terytorium. Wojny te były częste i dawały różne efekty (dla przykładu w 1107 roku dokonała Cremona aneksji miasta Tortona, dzis. Provincia di Alessandria, by już 1111 ponieść klęskę pod Bressanoro). Podczas obronnych walk miast północnowłoskich z Fryderykiem I Barbarossą, Cremona, wpierw (1159) pospołu z cesarzem dokonała pacyfikacji Rivolta di Crema, miasta come già detto od 1098 roku zawiadywanego przez Cremonę ale będącego w zorientowanym przeciwko niej ścisłym aliansie z Mediolanem, a także (1162) wspomogła Rudobrodego przy zdobyciu i prawie doszczętnym spustoszeniu Mediolanu; później wszakże zmieniła opcję i przystąpiła do założonej w 1167 roku Ligi Lombardzkiej. W epoce zmagań gwelfów i gibelinów miasto, choć jak inne północnowłoskie rozdarte w swych politycznych sympatiach, zasadniczo plasowało się w obozie procesarskim. Zainicjowane w 1232 roku przymierze Cremony z Fryderykiem II Hohenstaufem, wzorem swego imiennika próbującym narzucić swą wolę północnej Italii, doprowadziło do wspólnego zwycięstwa aliantów nad wojskami Ligi Lombardzkiej w 1237 roku (Battaglia di Cortenuova). Z kolei Battaglia di Parma 18 lutego 1248 przyniosła gibelinom ciężką porażkę z masą kremończyków dostałych się do niewoli; wkrótce jednak Cremona wzięła rewanż zdobywając i niszcząc Parmę (na pamiątkę poniżenia rywala trzymano przez stulecia ściągnięte z parmeńczyków spodnie zwisające ze stropu kościoła katedralnego). Ostateczny 1266 upadek Hohenstaufów oznaczał odsunięcie gibelinów od władzy w mieście. Pięć lat później ustaliła się polityczna pozycja Capitano del Popolo (1271). A po kolejnych pięciu latach kremońska komuna miejska przybrała kształt signorii miejskiej (Signoria dei Cavalcabò 1276–1322; z przerwami 1311–1313). In questo periodo aktywnie prowadzona była w mieście inwestycyjna działalność budowlana. W nizinnej zaś okolicy założono wiele nowych osiedli rolniczych oraz stworzono modelową siatkę kanałów irygacyjnych. Rok 1322 to wkroczenie na lokalną scenę polityczną potężnej lombardzkiej rodziny Visconti w osobie Galeazzo I Visconti (Signore di Milano 1322–1328). Kształtowała ona historię miasta przez następne półtora stulecia. Jej signoria cittadina była urozmaicana rządami Ludwika IV Bawarskiego, Imperatore del Sacro Romano Impero 1328–1347, oraz Jana Luksemburskiego, króla Czech 1311–1346 (Titularkönig von Polen 1311–1335). W 1403 roku na krótko powrócił do władzy ród Cavalcabò. Dnia 25 lipca 1406 roku kondotier Cabrino Fondulo, dowódca wojsk u Ugolino Cavalcabò, zabił swego zwierzchnika wraz ze wszystkimi męskimi członkami jego rodziny. Przejąwszy kontrolę nad miastem nie był jednakże w stanie nim kierować i zaspokoiwszy się odpowiednią gratyfikacją finansową oddał je Filipowi Marii Visconti. Tym sposobem Cremona weszła w skład przerodzonego z signorii w 1395 roku Ducato di Milano. W losach księstwa będzie partycypowała już do końca jego istnienia. Pod mediolańskimi rządami wpierw rodu Visconti a potem Sforza miasto wciąż intensywnie doświadczało wszechstronnego rozwoju i ekonomicznego i kulturalnego. W 1441 roku Cremona przypadła jako posag Bianki Marii Visconti, naturalnej (nieślubnej lecz potem prawnie uznanej) córki Filipa Marii Visconti, ostatniego księcia Mediolanu z dynastii Visconti, dla kondotiera Franciszka Sforzy. Ugruntowało to związek obu rodów (w 1450 roku Francesco Sforza został pierwszym księciem Mediolanu z dynastii Sforza). Ceremonia głośnych zaślubin szesnastoletniej Bianki i czterdziestoletniego Franciszka odbyła się 25 października 1441 roku w małej świątyni wzniesionej przez benedyktynów. Jak zaś chce tutejsza tradycja miano wtedy na bankiecie weselnym po raz pierwszy serwować do stołu wspomnianą już miejscową słodkość w typie nugatu o nazwie torrone (turrón). W 1446 roku miasto było otoczone przez wojska kondotierów Francesco Piccinino i Luigi Dal Verme; od oblężenia uwolniły je przyszli mu w sukurs Wenecjanie. Podczas wojny diuka Mediolanu Ludwika Sforzy (Ludovico il Moro) z królem Francji Ludwikiem XII dostało się 1499–1509 pod władzę Wenecji, zwrócone Mediolanowi po zwycięstwie odniesionym przez Lega di Cambrai w bitwie pod Agnadello (14 V 1509). W dalszym zmiennym toku owych Guerre d'Italia del XVI secolo (1494–1559) państwo mediolańskie uległo obsadzeniu przez wojska francuskie, ażeby mocą traktatu madryckiego z 1526 roku przejść w gestię Habsburgów, od połowy stulecia ich linii hiszpańskiej. Zainicjowało to trwające bez mała dwieście lat i niezbyt pomyślne rządy Hiszpanów. U wstępu do Guerra de Sucesión Española 1701–1714 miasto 9 lutego 1701 roku zajęli na krótko Francuzi. Niespodziewany atak Eugeniusza Sabaudzkiego, dowódcy cesarskiej armii austriackiej, na francuski garnizon 1 lutego 1702 roku kwalifikowany bywa do godniejszych wzmianki epizodów tego paneuropejskiego megakonfliktu (w Battaglia di Cremona uczestniczyli po obu stronach żołnierze irlandzcy). Finalna austriacka konkwista 10 kwietnia 1707 roku usankcjonowana została przez Trattato di Utrecht (1713). Pod rządami Rakuszan zażywała Lombardei a nią rzecz jasna także miasto Kremun w 18. stuleciu rozkwitu gospodarczego. Otwarcie się bowiem szerokich i chłonnych rynków monarchii na wysokorozwinięte produkty lombardzkiego rzemiosła i lombardzkich manufaktur umożliwiło im ekspansję ekonomiczną na niewspółmiernie uboższe od włoskich ziemie austriackie (środkowoeuropejskie). W okresie napoleońskim miasto awansowało 1797–1814 na stolicę Departamentu Górnego Padu (Département du Haut-Pô, Dipartimento dell'Alto Po). Zaś po 1815 roku razem z resztą Lombardii, rewindykowaną Austrii decyzjami Wiener Kongress, zasilała Cremona habsburskie Regno Lombardo-Veneto aż po Zjednoczenie Włoch (1861). PS. Z miastem związany był Roberto Farinacci (Ras di Cremona). Urodzony 1892 w miejscowości Isernia w Molizji, z zawodu telegrafista kolejowy, jeden z najzagorzalszych włoskich faszystów, główny eksponent prowincjonalnego skwadryzmu oraz ogólnie faszyzmu tzw. nieprzejednanego, tj. faszystowskiej ekstremy; umysłowość silnie niezależna, o poglądach jw. skrajnie faszystowskich; zarzucał Mussoliniemu zdradę pierwotnych idei faszystowskich tudzież kohabitację i uległość wobec włoskich elit politycznych sprzed Marcia su Roma; stąd też 1926 odsunięty przezeń na boczny tor; potem, w odróżnieniu od wielu innych czołowych włoskich faszystów, zwolennik najściślejszej kooperacji z hitlerowską Rzeszą, już w sierpniu 1939 optował za przystąpieniem u jej boku Włoch do wojny; także jeden ze stosunkowo nielicznych aktywnych włoskich antysemitów. Rozstrzelany przez partyzantów 28 kwietnia 1945 w Vimercate (dzis. Provincia di Monza e della Brianza).
Jarosław Swajdo
Leggi anche su krajoznawcy.info.pl